We Francji istnieje 190 jednostek penitencjarnych, które dzielą się na 3 kategorie: areszty śledcze, zakłady karne i zakłady dla młodocianych. Oprócz nich funkcjonują także jednostki penitencjarne znajdujące się w terytoriach zamorskich Francji. W aresztach śledczych przebywają osoby tymczasowo aresztowane oraz skazani na kary pozbawienia wolności do dwóch lat. W zakładach karnych dla skazanych niebezpiecznych odbywają karę skazani niebezpieczni, multirecydywiści oraz skazani na kary długoterminowe, w tym kary dożywotniego pozbawienia wolności. W zakładach dla młodocianych przebywają skazani w wieku od 13 do 18 roku życia. W zakładach tych nauka jest obowiązkowa, a skazani mają bardzo szczegółowo ułożony porządek dnia. Istnieją także centra penitencjarne, w których mieszczą się areszty śledcze i zakłady karne, z wyjątkiem zakładów dla skazanych niebezpiecznych.

Do 1994 r. więzienia były w gestii państwa. Aktualnie więzienia funkcjonują na zasadach partnerstwa publiczno-prywatnego. Kwatermistrzostwo, ochrona i służba penitencjarna to domena państwa. Operator prywatny realizuje wyżywienie osadzonych, obsługę zakupów dokonywanych przez osadzonych, usługi pralnicze, sprzątanie, zapewnia tabor samochodowy do transportowania skazanych.

Mieliśmy okazję zwiedzić Centrum penitencjarne w Mont-de-Marsan, podległe dyrekcji międzyregionalnej w Bordeaux. W centrum mieści się areszt śledczy i zakład karny. Centrum jest obiektem nowym, powstałym w ramach realizacji programu 13 200 nowych miejsc zakwaterowania. Poza terenem Centrum, nieopodal bramy wejściowej, znajduje się poczekalnia dla osób oczekujących na widzenia z osadzonymi. W poczekalni znajduje się kuchnia, pokój zabaw dla dzieci, a osobami oczekującymi na widzenia zajmują się wolontariusze. Prowadzą rozmowy z członkami rodzin osób pozbawionych wolności, pomagają, stanowią też swego rodzaju grupę wsparcia.

Jednym z rodzajów widzeń dla skazanych jest dwudziestogodzinne widzenie z osobami najbliższymi, na terenie więzienia. Skazani mogą z niego korzystać co trzy miesiące. Spotkanie odbywa się w wydzielonym pomieszczeniu, przeznaczonym do takich widzeń i odpowiednio wyposażonym. W pomieszczeniu znajduje się sypialnia, łazienka, kuchnia, salonik. Koszty utrzymania osób odwiedzających w czasie widzenia (posiłki, napoje itp.) ponosi skazany. Widzenia spełniają funkcję wychowawczą: uczą skazanych odpowiedzialności za utrzymanie najbliższych i uczą dostosowania się do warunków wolnościowych.

Zasadą jest, że we Francji skazani osadzani są w celach pojedynczych. Każda cela ma powierzchnię co najmniej 9 metrów kwadratowych. Osoby tymczasowo aresztowane przebywają w celach dwu, lub trzyosobowych. Powierzchnia cel wynosi wówczas odpowiednio 12 lub 15 metrów kwadratowych. Na drzwiach każdej celi umieszczona jest informacja z nazwiskiem skazanego, który w niej przebywa. W celi znajduje się kącik sanitarny wraz z natryskiem, mała lodówka, telewizor. Skazani korzystają z telewizora odpłatnie. Ta zasada nie dotyczy skazanych umieszczonych w celach przejściowych, w których mogą przebywać do szesnastu dni.

Architektura więzienia, jego wyposażenie i wystrój wewnątrz powodują, że nie sprawia on wrażenia miejsca izolacji. Może dlatego, że jest jednostką nową…

Zwiedzaliśmy także jednostkę penitencjarną w Muret. To zakład półotwarty, gdzie większość skazanych pracuje na terenie zakładu. W osobnym kompleksie znajduje się czternaście wydzielonych hal, w których pracują skazani na rzecz różnych firm. W jednostce tej m.in. skazani szyją mundury dla funkcjonariuszy, produkują meble, również dla jednostek penitencjarnych, okucia metalowe, części do samolotów dla fabryki airbusów w Tuluzie. W każdej hali zatrudniony jest przedstawiciel firmy, który zajmuje się kontrolą jakości wytwarzanych produktów.

Cele otwarte są do godz. 22.00. Skazani posiadają klucze do swoich cel, mogą je zamykać osobnym zamkiem, co sprzyja intymności, ale funkcjonariusz może otworzyć wszystkie cele i w każdym czasie. Wszystkie okna cel skierowane są do wewnątrz zakładu, żadna cela nie ma okna na zewnątrz jednostki. Takie rozwiązanie uniemożliwia nielegalne kontaktowanie się ze światem zewnętrznym.

Na terenie zakładu znajduje się pełnowymiarowe boisko piłkarskie, na którym rozgrywane są mecze pomiędzy skazanymi z różnych jednostek penitencjarnych.

Tak jak w Polsce, zostaliśmy skrupulatnie skontrolowani przy wejściu do obydwu jednostek, pozbawieni telefonów komórkowych i aparatów fotograficznych. Stąd też nie mieliśmy możliwości uwiecznić na fotografiach tego, co zobaczyliśmy.

Ale to, com widział i usłyszał, wyżej opisałem…

Tekst: Grzegorz Walkiewicz
Foto: Mirosław Kuświk, Marek Ślęzak